Hoe je jezelf uit de startblokken denkt

Stel je voor… Je zit in een vergadering waarbij een ‘nieuw plan’ wordt besproken. Samen met je collega’s ga je aan de slag met ‘iets anders’ dat moet leiden tot ‘betere resultaten’ in de toekomst. Terwijl je dit stukje leest beginnen je hersenen waarschijnlijk al met het automatisch genereren van alternatieve gedachten. Hoezo, een nieuw plan? Waarom anders?

Zo werkt het ook wanneer je echt in een bespreking zit. Of wanneer je in je hoofd met jezelf aan het vergaderen bent. Voor elk voordeel bedenkt ons brein automatisch een nadeel. Voor iedere stap naar rechts genereert je geest moeiteloos een alternatief naar links.

Je kunt proberen dit soort spinsels te onderdrukken, maar langs allerlei sluiproutes keren ze telkens terug. En hoe erg is dit? Regelmatig voorkomen dergelijke gedachtenkronkels dat ik in zeven sloten tegelijk loop.

Eén element in dit type denkprocessen boeit mij al jaren: in vrijwel alle gevallen overdrijft ons brein de negatieve kant. Gevaren krijgen stelselmatig meer aandacht dan kansen. Pijn heeft meer impact dan plezier. Deze automatische overdrijving heeft een zogeheten adaptief voordeel; ze helpt ons overleven. We denken letterlijk twee keer (of vaker) na voor we iets gevaarlijks doen. Tegelijkertijd zet deze neiging een rem op vernieuwing. Op avontuur, experimenteren, ondernemerschap en andere dingen die het leven spannend en aantrekkelijk maken. De vraag is: kun je daar iets aan doen? Kun je bijvoorbeeld jezelf uit de startblokken denken in het nieuwe jaar?

We denken letterlijk twee keer (of vaker) na voor we iets gevaarlijks doen

De oplossing is verrassend simpel. In plaats van enkel het beoordelen van ‘het nieuwe’, van de verandering, moeten we ook de status quo evalueren.

Ga er eens goed voor zitten en bedenk in je hoofd de voordelen van het niet-veranderen. Je zult merken dat ook bij deze gedachtenoefening je brein voor elk voordeel automatisch een of meerdere nadelen produceert: de minpunten van het vasthouden aan het oude. En ook in dit geval wegen de nadelen zwaarder in onze beleving.

Je kunt het nog wat professioneler aanpakken. Met een flipover, een whiteboard of gewoon een blaadje papier. Eerst noteer je de voor- en nadelen van een verandering die je overweegt. Daarna maak je een lijst met de voor- en nadelen van het niet-veranderen.

Om het vervolgens nog wat extra aan te zetten kun je je actief voorstellen hoeveel spijt je zult ervaren als je de kans om iets nieuws te doen nu voorbij laat gaan. In de psychologie wordt dit anticipated regret genoemd, geanticipeerde spijt. Onderzoek laat zien dat we zo’n hekel hebben aan spijt, dat het ons voorstellen van spijt in de toekomst ons kan motiveren tot het tóch doorzetten van een keuze die we eigenlijk als risicovol beschouwen. Het opzeggen van een baan die je niet leuk vindt, een carrièreswitch maken of toch dat eigen bedrijf starten…

Natuurlijk zijn dit slechts trucjes. Maar wel bewuste denktrucjes die je helpen om de ongevraagde listen en lagen van de geest het hoofd te bieden. Zodat je in 2017 geen spijt hoeft te voelen omdat 2016 niet meer was dan een herhaling van 2015.

Bron: NRC Handelsblad.